Η ζωή του ανθρώπου σε οποιαδήποτε κοινωνία απαιτούσε ανέκαθεν την ικανότητα της προσαρμογής στις απαιτήσεις της. Ο άνθρωπος καλείται να υιοθετεί ρόλους, οι οποίοι πολλές φορές είναι μεταξύ τους διαφορετικοί και αντιφατικοί.
Ο Ρόλος του Δυνατού
Η πιο συνηθισμένη εικόνα που θα συναντήσει κάποιος είναι εκείνη του «δυνατού». Ένας ρόλος συχνά καθοδηγούμενος από την ίδια την οικογένεια. Το πώς οι γονείς αντιμετώπισαν τις δυσκολίες τους αλλά και το πώς διαχειρίστηκαν τις προσωπικές ή επαγγελματικές αποτυχίες τους οδήγησαν στο να διαμορφώσουν συγκεκριμένους τρόπους σκέψεις και μοτίβα συμπεριφοράς βασισμένα σε προσωπικές άμυνες και αντιστάσεις. Με τη σειρά τους λοιπόν, στην προσπάθειά τους να προστατέψουν το παιδί τους και να το «οχυρώσουν» απέναντι στον πόνο της εγκατάλειψης, της αποτυχίας και σε ό,τι άλλο μπορεί να τα πληγώσει, του μεταφέρουν εκλογικευμένες απόψεις: «δεν έχεις ανάγκη εσύ», «εσύ είσαι δυνατός» κ.λπ.
Πίσω, όμως, από τη δυναμική εικόνα κρύβεται συχνά μια μοναχική ψυχή, η οποία δεν αναζητά βοήθεια από φόβο μην αποκαλυφθεί το «μεγάλο μυστικό» της.
Ο ρόλος του δυνατού, επειδή είναι βασισμένος σε μια ισχυρή λογική διεργασία, έχει συχνά θετικά αποτελέσματα: επαγγελματική επιτυχία, επιβολή σε ένα επώδυνο συναίσθημα, αποφυγή παρορμητισμών, περιορισμός χρόνου επούλωσης της πληγής, επιβεβαίωση της χρησιμότητας του ατόμου στον περίγυρό του μέσω της βοήθειας-στηρίγματος που προσφέρει, γοητεία στο άλλο φύλο, αποδοχή και θαυμασμό από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, προσαρμοστικότητα στις αλλαγές κ.ά.
Πίσω, όμως, από τη δυναμική εικόνα κρύβεται συχνά μια μοναχική ψυχή, η οποία δεν αναζητά βοήθεια από φόβο μην αποκαλυφθεί το «μεγάλο μυστικό» της: ότι και αυτή φοβάται, έχει ανασφάλειες, άγχος, ανάγκη στήριξης και συμβουλευτικής. Το βάρος πίσω από τον ρόλο του δυνατού είναι συχνά δυσβάσταχτο για το άτομο, καθώς αισθάνεται ότι δεν θα είναι αποδεκτό σε περίπτωση που διαταραχθεί η εικόνα του αυτή.
Ο Ρόλος του Ευαίσθητου
Ένας άλλος ρόλος τον οποίο συναντάμε συχνά είναι εκείνος του ευαίσθητου ανθρώπου. Πρόκειται για έναν τύπο υποβολιμαίου ανθρώπου που ακουλουθεί συχνά τις επιθυμίες του άλλου δίχως να δυσανασχετεί. Δείχνει να παίρνει ευχαρίστηση όσο οι υπόλοιποι γύρω του αφήνονται με ασφάλεια στα χέρια του.
Επειδή έχουμε ανάγκη να δούμε στον άλλο και την πιο ανθρώπινη, αληθινή, πέρα από κάθε άμυνα εικόνα, είναι πιθανόν να γοητευτούμε από μια τέτοια προσωπικότητα.
Προκαλεί στους άλλους το αίσθημα της ευθύνης σχετικά με το «να μην πληγωθεί», γιατί θα δυσκολευτεί να το διαχειριστεί, παράλληλα με αίσθημα ενοχής σε περίιπτωση που αυτό συμβεί. Με τη συμπεριφορά του καταφέρνει να γίνεται το επίκεντρο της προσοχής χωρίς όμως αυτό να είναι εμφανές. Επειδή έχουμε ανάγκη να δούμε στον άλλο και την πιο ανθρώπινη, αληθινή, πέρα από κάθε άμυνα εικόνα, είναι πιθανόν να γοητευτούμε από μια τέτοια προσωπικότητα.
Ακόμη και σε πολλές συνεντεύξεις στο εργασιακό περιβάλλον διερευνάται η ικανότητα της ενσυναίσθησης ως προσόντος που θα επιτρέψει την καλύτερη συνεργασία με τους συναδέλφους, καθώς και της αναπτυγμένης κριτικής σκέψης.
Η γυναίκα που δείχνει ευαισθησία παραπέμπει σε μια πιστή σύντροφο-σύζυγο και σε μια στοργική μητέρα. Ο δε άντρας που δεν φοβάται να εκφραστεί λεκτικά και συναισθηματικά αποκτά τη θέση του ξεχωριστού και πίσω από την εικόνα αυτή καταφέρνει να ανέβει στο βάθρο του «σημαντικού».
Αν εξαιρεθεί το εργασιακό περιβάλλον, στο οποίο επιβάλλεται κατά κάποιον τρόπο η υποχώρηση του συναισθηματικού στοιχείου, στην προσωπική ζωή κάτι τέτοιο μπορεί να επιφέρει δυσκολίες.
Μηνύματα που Μπερδεύουν
Συχνά οι δύο αυτοί ρόλοι συνυπάρχουν στην ίδια προσωπικότητα. Η υιοθέτηση διαφορετικών αντιφατικών ρόλων ανάλογα με τον στόχο που θέλει να επιτύχει κάθε φορά κάποιος, όσο και αν φαίνεται λειτουργική, μπορεί να οδηγήσει σε ανάμεικτα συναισθήματα στον περίγυρο. Οι προσωπικές σχέσεις χρειάζονται σταθερότητα και συνέπεια, κάτι το οποίο μπορεί να διαταραχθεί από αυτή την εναλλαγή ρόλων. Ο άλλος καλείται να προσεγγίσει κάθε φορά το άτομο με βάση αυτό που του εκπέμπει (δυναμισμό ή ευαισθησία;), οπότε και οι προσδοκίες ή οι απαιτήσεις είναι αντίστοιχες. Τα μηνύματα που εκλαμβάνονται εκατέρωθεν προκαλούν σύγχυση, με πιθανό αποτέλεσμα να χάνεται η επικοινωνία (λεκτική και συναισθηματική).
1, 2, 3, Πολλές Μάσκες
Όμως οι «μάσκες» της καθημερινότητας είναι πολλές και κάποιες από αυτές είναι: του καημένου («κρίμα ο καημένος, δεν το ήθελε»), του υπερδοτικού (σε κάνει να νιώθεις συνεχώς υποχρεωμένος για κάτι), του αφελή («συγγνώμη, δεν το κατάλαβα»), του χαρούμενου («μα δεν έχει ποτέ προβλήματα αυτός;»).
«Η έλλειψη αυτοαποδοχής οδηγεί συνεχώς το άτομο στο να κρύβεται, να λογοκρίνει ή να καταπιέζει τον αληθινό εαυτό του. Αυτό αφήνει στο τέλος ένα αίσθημα ψυχικής εξουθένωσης».
Η Λύτρωση του «Ολόκληρου Εαυτού»
Ίσως είναι χρήσιμο, ωστόσο, να γνωρίζουμε ότι η ανάγκη κάποιου να φορέσει μια «μάσκα» έχει να κάνει με την έλλειψη αυτοαποδοχής. Σύμφωνα με τη Shonna Waters (Phd in Industrial-Organizational Psychology, University of Minnesota), «η έλλειψη αυτοαποδοχής οδηγεί συνεχώς το άτομο στο να κρύβεται, να λογοκρίνει ή να καταπιέζει τον αληθινό εαυτό του. Αυτό αφήνει στο τέλος ένα αίσθημα ψυχικής εξουθένωσης. Η αυτοαποδοχή κάνει το άτομο να δείχνει πιο αυθεντικό, χωρίς να ανησυχεί για τη γνώμη των άλλων. Ουσιαστικά, όταν αποδέχεσαι τον εαυτό σου, νιώθεις ελεύθερος να είσαι ολόκληρος ο εαυτός σου».
Πρόκειται λοιπόν για τον φόβο ότι ο πραγματικός μας εαυτός δεν είναι αρεστός στους άλλους. Όμως, είναι προτιμότερο κάποιος να μπει στη διαδικασία να αλλάξει οτιδήποτε δεν του αρέσει και ταυτόχρονα να αποδεχτεί τα δικά του, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που τον κάνουν ξεχωριστό από το να πειραματίζεται με ρόλους οι οποίοι, εν πολλοίς, υπαγορεύονται από εκείνον που έχει απέναντί του. Εύλογα θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς ότι με αυτό τον τρόπο «ο Άλλος» τον ελέγχει και ότι ο ίδιος παγιδεύεται στην εικόνα που δημιουργεί.
Επειδή τα εσωτερικά «φαντάσματα» καθενός μας δεν μπορούν να καλυφθούν από μια μάσκα και επειδή η αληθινή πάλη είναι εκείνη με τον ίδιο μας τον εαυτό, ας πετάξουμε τις μάσκες, ας απελευθερωθούμε από ό,τι μας φοβίζει και μας καθηλώνει.
