Πρόκειται για τον καθηγητή ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Θεόδωρο Μαυρογιάννη ο οποίος διαφωνεί με όσους αμφισβητούν την χρονολόγηση του μνημείου της Αμφίπολης και ξεκαθαρίζει ότι τα επιχειρήματά τους δεν αντέχουν στην κριτική της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.
Ο καθηγητής της ιστορίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Θεόδωρος Μαυρογιάννης, ο οποίος από το Σεπτέμβριο του 2014 ταύτισε πρώτος το μνημείο στο λόφο Καστά με το πρόσωπο του Ηφαιστίωνα, αν και παρακολούθησε το συνέδριο του ΑΕΜΘ στη Θεσσαλονίκη, δεν μίλησε γιατί δεν πρόλαβε να πάρει το λόγο,.
Εκθέτει τις απόψεις του για το θέμα της χρονολόγησης, επισημαίνει το τι νέα κεφάλαια ανοίγονται στην μελέτη της ιστορίας με το μνημείο στον Τύμβο Καστά και υπογραμμίζει τα κακώς κείμενα του συνεδρίου.
Πως σχολιάζεται τις απόψεις των επικριτών της ανασκαφικής ομάδας σε σχέση με τη χρονολόγηση του μνημείου;
«Διαφωνώ απολύτως με την χρονολόγηση την οποία προσπάθησαν να δώσουν κάποιοι συνάδελφοι στο μνημείο για να το «κατεβάσουν» χρονολογικά στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ… έφτασαν ακόμη και στην εκπληκτική χρονολόγηση του 1ο αιώνα μ.Χ. Ένα μνημείο χρονολογείται βάση την αρχιτεκτονική, με απόλυτη ακρίβεια, στην συγκεκριμένη περίπτωση της Αμφίπολης, η τοιχοδομία είναι η λεγόμενη ψευδοϊσόδομη τοιχοδομία, δηλαδή ανισοϋψείς, επάλληλοι δόμοι. Ακριβώς παρόμοια τοιχοδομία έχουμε στην αψίδα του ιερού της Σαμοθράκης, η οποία χρονολογείται με βάση επιγραφικά δεδομένα (αναφέρεται στο πρόπυλο το όνομα του Φίλιππου Αριδαίου και του Αλεξάνδρου Δ’) το 323 – 317 π.Χ. Επιπλέον έχουμε καινούργια δείγματα ψευδοϊσόδομης τοιχοδομίας από τη Θάσο, τα οποία τα δουλεύει ο κ. Τόνι Κοζέλι. Σε κάθε περίπτωση η τοιχοδομία χρονολογείται πριν το 317 π.Χ., γι’ αυτό και δεν καταλαβαίνω τι νόημα έχει να κάνουν δηλώσεις ότι το μνημείο είναι του 2ου αιώνα π.Χ. και να το «κατεβάζουν» ακόμη και μέχρι τον 1ο αιωνα μ.Χ.;».
Σε ποια εποχή μας πηγαίνει η ψευδοϊσόδομη τοιχοδομία;
«Δυστυχώς υπάρχει μια στάση, η οποία ήταν συνολική από όσους παρενέβησαν και πήραν τον λόγο στην διάρκεια της ενότητας του συνεδρίου που αφορούσε την Αμφίπολη, όπου είπαν το ίδιο πράγμα, ότι το μνημείο είναι νεώτερο της εποχής του. Εκείνο το πράγμα που δεν αναγνώρισε κανείς απ’ όσους μίλησαν, είναι η επιμέλεια με την οποία οι ανασκαφείς έδωσαν την χρονολόγηση, με τεκμηρίωση και αντικειμενικότητα! Εγώ δεν είμαι σε θέση να σας μιλήσω για τον άνθρακα 14, μπορώ όμως να σας πω βασικά θέματα για την αρχιτεκτονική που υπάρχου σε όλα τα εγχειρίδια αρχαίας αρχιτεκτονικής, εκεί θα δείτε δείγματα ψευδοϊσόδομης τοιχοδομίας. Αυτό που είπε ο κ. Βελένης ότι έχει ψευδοϊσόδομη τοιχοδομία από την ελληνιστική οικία του 2ου αιώνα της Αμφιπόλεως, κοντά στην ακρόπολή της, δεν με βρίσκει σύμφωνο. Αυτό που βλέπουμε εκεί είναι η απομίμηση της πρωτότυπης ψευδοϊσόδομης τοιχοδομίας του μνημείου. Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην πρωτότυπη ψευδοϊσόδομη τοιχοδομία και στην δεύτερη απομίμησης ψευδοϊσόδομης τοιχοδομίας η, οποία επανέρχεται τον δεύτερο αιώνα, η πρώτη είναι από μάρμαρο και η δεύτερη από στούκο. Αυτά τα γνωρίζουμε και είναι χρονολογημένα θέματα, από τη Δήλο, δεν είναι κάτι καινούργιο, είμαστε γνώστες των πραγμάτων. Υπάρχει η Σαμοθράκη και η Θάσος οι οποίες χρονολογούν το μνημείο μέσω της αρχιτεκτονικής στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα».
Πως εκτιμάται την διαδικασία του συνεδρίου του ΑΕΜΘ, όσον αφορά την Αμφίπολη;
«Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση προσωπικά, είναι ότι ενώ οι διοργανωτές του συνεδρίου κάλυψαν το ένα σκέλος, δηλαδή το τεχνικό με πολιτικό μηχανικό, γεωλόγο κ.λπ. δεν υπήρξε ανακοίνωση αρχαίας ιστορίας!!! Καμία!!! Είναι δυνατόν να έχεις εποπτεία του προβλήματος, αν δεν υπάρχει ιστορική τεκμηρίωση; Εδώ υπάρχουν γραπτές πηγές, υπάρχει το πρόβλημα της διαδοχής του Αλεξάνδρου, δεν μπορείς να τα αγνοείς!!! Όταν λοιπόν χρονολογείται το μνημείο πριν το 317 π.Χ. και αυτό γίνεται χωρίς καμία αμφιβολία, τότε αναφερόμαστε σε μια εποχή με πάρα πολύ ενδιαφέρον. Είμαστε στα χρόνια των διεργασιών για την διαδοχή του Αλεξάνδρου από 323 μέχρι και το 317 π.Χ. και κατά τη δική μου άποψη του μνημείο είχε τελειώσει νωρίτερα το 320 π.Χ. Εδώ υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία γι’ αυτό και δεν μπορούμε να χρονολογούν αυθαίρετα!!! Όλα αυτά που λέγονται για να πάνε κόντρα στην ανασκαφική ομάδα είναι αυθαιρεσίες, υπάρχει βιβλιογραφία που δεν μπορούν να την προσπερνούν.
Σε εκείνο που θα μείνω είναι αυτό που ειπώθηκε από το προεδρείο ότι θα τα πούμε γραπτά. Το θέμα είναι να ενημερώνεται και η κοινή γνώμη για το τι παραδίδουμε με τα γραπτά. Προσωπικά δημοσιεύω το πρώτο άρθρο μου για την αποθέωση του Ηφαιστίωνος! Αν γνωρίζεις το πώς έχει το θέμα της αποθέωσης του και πως συνδέεται αυτό με το μνημείο, τι νόημα έχει να σου λέει κάποιος μην λέτε ονόματα!!! Μα υπάρχουν τεράστια ιστορικά ζητήματα που είναι ανοιχτά, δηλαδή άμα πεις ένα όνομα εκεί είναι το πρόβλημα; Χωρίς αμφιβολία δεν θα το πεις έτσι, πρέπει να το τεκμηρίωσης! Θα το τεκμηριώσεις διαλεκτικά με την αρχιτεκτονική και την αρχαία ιστορία! Χθες είδα μια προσέγγιση «αρχαιολογο-θετική» δηλαδή από τη σκοπιά των θετικών επιστημών, δεν υπήρχε καμία προσέγγιση ιστορική, αλλά η κλασική αρχαιολογία είναι κλασσική επιστήμη και ελέγχεται από την αρχαία ιστορία».
Πίσω από αυτή την προσέγγιση των διοργανωτών τι σκοπιμότητα βλέπετε;
«Μπορούν να έχουν όποια σκοπιμότητα θέλουν, δεν είναι αυτό το θέμα μας. Το κύριο θέμα είναι ότι αν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε σε απλά πράγματα δεν μπορεί να υπάρξει καμία πρόοδος».
Συμφωνία ακόμη και στο θέμα της μεθοδολογίας;
«Βεβαίως και η μεθοδολογία, γιατί αλλιώς πως θα χρονολογήσουμε; Θα χρονολογήσουμε από την αρχιτεκτονική, το ψηφιδωτό, από τη γλυπτική και αφού λυθεί με αυτά, μετά θα μπούμε στην διαλεκτική με την αρχαία ιστορία. Αν το μνημείο χρονολογηθεί προ του 217 π.Χ. εδώ ανοίγει όλο τα πρόβλημα της διαδοχής του Αλεξάνδρου! Προσωπικά πιστεύω ότι ο Αλέξανδρος τον είχε χρήσει διάδοχό του το Ηφαιστίωνα και εδώ υπάρχει κενό στις αρχαίες γραπτές πηγές. Δεν τα λένε όλα»!
Ο Αλέξανδρος χρίζει διάδοχο του τον Ηφαιστίωνα και γι’ αυτό ο Κάσσανδρος εξαφανίζει το μνημείο;
«Βεβαίως, Damnatio memoriae – απάλειψη μνήμης, καταδίκη της μνήμης, δεν εξηγείται διαφορετικά πως δεν πέρασε στις γραπτές πηγές αυτό το μνημείο κι ότι ετάφη εκεί! Κάτι έχει γίνει και μας διαφεύγει, υπάρχει αποσιώπηση του ονόματος».
Πέρα από την όποια αρχαιολογική και αισθητική αξία, βλέπετε το μνημείο και ως απαρχή μιας ιστορικής έρευνας;
«Βέβαια, υπάρχει ένα τεράστιο κενό αυτή τη στιγμή στην ιστορία των διαδόχων, μέσα από την ερμηνεία του μνημείου θα καλύψουμε τα κενά, αφού όμως πρώτα καταλήξουμε στην αρχαιολογική χρονολόγηση. Αν δεν λυθεί αυτό, μεθοδολογικά δεν μπορούμε να πούμε τίποτα. Δηλαδή θα μπορούσα να σας πω, ότι έχετε ένα ανάγλυφο που παρουσιάζει τον Ηφαιστίωνα να λατρεύετε ως ήρωας, άρα υπάρχει και ένα ηρώο στην Μακεδονία… αφού βρέθηκε το άγαλμα εδώ πέρα, άρα πρέπει να πάμε να το ψάξουμε!
Πρώτα πρέπει να καταλήξουμε σε συμπέρασμα όσον αφορά την αρχαιολογική χρονολόγηση του μνημείου, αν δεν λήξει αυτό το θέμα δεν κάνουμε τίποτα. Δεν μπορούν να υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις, η αρχιτεκτονική είναι αντικειμενική επιστήμη, δεν μπορώ να ακούω χρονολόγηση της ψευδοϊσόδομης τοιχοδομίας το 2ο αιώνα π.Χ.
Να το θέσω λίγο ανάστροφα. Το δεύτερο αιώνα έχουμε γεγονότα που να δικαιολογούν την ανοικοδόμηση ενός τέτοιου μνημείου;
«Όχι, κανένα ιστορικό γεγονός. Και αυτό το γεγονός του 168 π.Χ. με τη μάχη της Πύδνας, με τη νίκη του Αιμιλιανού Παύλου και η συνέχεια που δίνει στην νίκη αυτή στην Αμφίπολη, όπου καταφεύγει ο Περσέας, δεν έχει καμία σχέση με το μνημείο, για ένα απλούστατο λόγο: Όποιος γνωρίζει ρωμαϊκή ιστορία, που είναι επιστήμη και αυτή, γνωρίζει ότι δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον οι Ρωμαίοι γι’ αυτό το μνημείο, τους νίκησαν τους Μακεδόνες και τελείωσε! Ούτε είχαν κανένα ενδιαφέρον να το κλείσουν και να το σφραγίσουν οι Ρωμαίοι, με τέτοια επιμέλεια. Αν και κατά την δική μου άποψη δεν σφραγίστηκε τότε το μνημείο. Πιστεύω ότι το μνημείο σφραγίστηκε από τον Κάσσανδρο».
Ποιοι πρέπει να ξεκαθαρίσουν το θέμα της χρονολόγησης;
«Διαφωνώ ριζικά με τις αρχαιολογικές χρονολογήσεις, πρέπει να μιλήσουν και οι αρχιτέκτονες, όχι μόνο οι αρχαιολόγοι. Για το θέμα του μνημείου, μίλησε ο αρχιτέκτονας ο κ. Μιχάλης Λεφαντζής και τα είπε πολύ καλά τα πράγματα. Αυτοί που πρέπει να μιλήσουνε είναι οι αρχιτέκτονες – αρχαιολόγοι, πρέπει να ερωτηθούν διεθνούς κύρους και εμβέλειας επιστήμονες, ένας που ανήκει σε αυτή την κατηγορία και δεν ρωτήθηκε, αν και ήταν παρόν, είναι ο Τόνι Κοζέλι, ο οποίος έχει τοιχοδομία ανάλογη στη Θάσο του 320 π.Χ.!!!
Γι’ αυτό πρέπει να ερωτηθούν οι αρχιτέκτονες – αρχαιολόγοι, δεν μπορούν οι αρχαιολόγοι να τα ξέρουν όλα, πρέπει να τηρηθεί μια τάξη πραγμάτων, μια ιεράρχηση. Δεύτερο, πριν φτάσουμε στη διασταύρωση των αρχαιολογικών με τα ιστορικά στοιχεία, πρέπει να μιλήσουμε με ονόματα. Δεν μπορεί να μην υπάρχει η έννοια της ιστορικότητας σε ένα μνημείο. Δεν μπορούμε να μην πούμε ονόματα, πρέπει να τα πούμε και αν κάνουμε λάθος κάποιος θα μας το χρεώσει και θα το αποδείξει το λάθος μας. Αλλά να αποφεύγει κανείς την ιστορία σε ένα ιστορικό μνημείο είναι μεθοδολογικά κατά την άποψή μου, μη πρέπον, δεν είναι μεθοδολογικά ορθόν!!! Γιατί εδώ τίθενται πλέον ζητήματα μεθοδολογίας.
Εκτίμησα πάρα πολύ τον τρόπο και την μεθοδολογία παρουσίασης του μνημείου, από το Μιχάλη Λεφαντζή ο οποίος διέκρινε τις αλλαγές, τις τροποποιήσεις και όλα αυτά που σημάδεψαν την πορεία του μνημείου. Κάτι που δεν είναι καθόλου εύκολο και επιπλέον πέτυχε να μην βγει εκτός αυτού του πλαισίου. Υπάρχουν διεθνείς επιστήμονες, Γάλλοι Ιταλοί που ασχολούνται με την ελληνιστική περίοδο και πρέπει να ερωτηθούν, δεν μπορούμε μόνο με παρατηρήσεις των δικών μας εδώ πέρα να εξάγεται συμπέρασμα και να αποφαίνονται κατηγορηματικά για την χρονολόγηση»
Δηλαδή εσείς προτείνεται ένα διεθνές συνέδριο για το μνημείο της Αμφίπολης;
«Ναι είναι απαραίτητο για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Το μνημείο πρέπει να τεθεί στην κρίση της διεθνούς κοινότητας. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι το μνημείο είναι του 2ου π.Χ. αιώνα σκέπτονται τι θα μας πουν αν το παρουσιάσουμε έξω; Όλοι ελέγχονται».
Στο συνέδριο του ΑΕΜΘ γιατί δεν τα είπατε αυτά;
«Στο συνέδριο ήθελα να μιλήσω αλλά δεν πρόλαβα γιατί έκλεισε η συζήτηση, τα είπαν μεταξύ τους, τελείωσε το θέμα. Τα χρονικά περιθώρια ήταν περιορισμένα και συγκεκριμένα, με συνέπεια να μη γίνει η συζήτηση στην ολότητά της»
Θεόδωρος Αν. Σπανέλης