Μετάφραση: Ταμίλλα Κουλίεβα
Σκηνοθεσία: Γιάννης Λεοντάρης
Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών
Έναρξη: 19 Δεκεμβρίου 2014
Ο «Δον Κιχώτης» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο ΚΘΒΕ, σκηνοθεσία του Γιάννη Λεοντάρη, στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Πρόκειται για την “ανακάλυψη” ενός άγνωστου όσο και σημαντικού κειμένου του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα.
Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ συνέγραψε τον Δον Κιχώτη το 1938. Για πρώτη φορά ανέβηκε στο θέατρο Βαχτάγκοφ, το 1941, ένα χρόνο μετά τον θάνατό του. Έκτοτε έχει ανέβει πολύ λίγες φορές και μόνο στη Ρωσία. Το κείμενο δεν είχε μεταφραστεί και δεν είχε παρουσιαστεί ποτέ στην Ευρώπη, μέχρι σήμερα. Μετάφραση: Ταμίλλα Κουλίεβα.
«Ο «Δον Κιχώτης» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ θα παρουσιάζεται στο θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών από τηνΠαρασκευή 19/ 12/ 2014.
Η παράσταση πραγματοποιείται υπό την Αιγίδα του Γενικού Ρωσικού Προξενείου Θεσσαλονίκης.
Το έργο
Σε απόλυτη δυσαρμονία και σύγκρουση με το κοινωνικό του πεπρωμένο, ο ρομαντικός, ιδεαλιστής και εντέλει τραγικός Δον Κιχώτης του Μπουλγκάκοφ παραπέμπει με κωμικοτραγικό τρόπο στα ακυρωμένα όνειρα. Παραπέμπει επίσης στον κυνισμό με τον οποίο αντιμετωπίζονται διαχρονικά οι έννοιες δικαιοσύνη, ιδανικό, όνειρο. Διασκευή του επικού μυθιστορήματος του Θερβάντες, το έργο είναι γραμμένο στα 1938. Μία κωμική αλλά και σκοτεινή αλληγορία πάνω στην κατάσταση του ανθρώπου σε συνθήκες ολοκληρωτισμού. Πίσω από κάθε κουβέντα του Δον Κιχώτη ξεπροβάλλει η προσωπική αγωνία του συγγραφέα μπροστά στην απόλυτη απομόνωσή του από το σταλινικό καθεστώς. Οι φράσεις του ξεπηδούν μέσα από τις απελπισμένες επιστολές του Μπουλγκάκοφ στον Στάλιν. Ο Δον Κιχώτης πεθαίνει από ρεαλισμό και στέρηση της ελευθερίας του. Λίγο καιρό αργότερα, πεθαίνει και ο Μπουλγκάκοφ από τις ίδιες αιτίες.
Η έννοια του ολοκληρωτισμού ωστόσο είναι σήμερα πολύ ευρύτερη. Εκφράζεται από τον ολοκληρωτισμό των ιδεών, των media, των τραπεζών, του κυνισμού και της μισαλλοδοξίας. Μέσα σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον, το στοιχείο της βίας αποκτά πάντα κεντρικό ρόλο. Όποιος αντιστέκεται, είτε είναι ρομαντικός ήρωας, είτε συνειδητός επαναστάτης, θα την υποστεί στο πνεύμα και στο σώμα του. Ο Μπουλγκάκοφ ωστόσο δεν ενδιαφέρεται μόνο για την ουτοπία της διεκδίκησης ενός καλύτερου κόσμου. Εμβαθύνει σε μία υπαρξιακή διάσταση. Προσδίδει στον κωμικό Δον Κιχώτη στοιχεία τραγικού ήρωα, καθώς, μέσα απ’ αυτόν, σκιαγραφεί την πορεία του ανθρώπου προς την αυταπάτη. Για τον Δον Κιχώτη, ο ολοκληρωτισμός είναι οι άλλοι. Όλοι, εκτός από τον Σάντσο Πάντσα.
Σημείωμα σκηνοθέτη
Μία κωμική και σκοτεινή αλληγορία. Σε απόλυτη δυσαρμονία με το κοινωνικό του πεπρωμένο, ο ρομαντικός και κωμικοτραγικός Δον Κιχώτης του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ συναντά τον κυνισμό με τον οποίο αντιμετωπίζεται διαχρονικά η έννοια της ουτοπίας: προσωπικής, ποιητικής ή πολιτικής.
Διασκευή του επικού μυθιστορήματος του Θερβάντες, το έργο είναι γραμμένο στα 1938, λίγο καιρό πριν από το θάνατο του συγγραφέα σε μία περίοδο που ο ίδιος έχει εγκαταλειφθεί από όλους ενώ το έργο του έχει απαξιωθεί. Πίσω από κάθε φράση του Δον Κιχώτη ξεπροβάλλει η προσωπική αγωνία του Μπουλγκάκοφ μέσα στην απόλυτη απομόνωσή του από το σταλινικό καθεστώς.
Ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ το είχε επισημάνει εγκαίρως στη Σονάτα των φαντασμάτων: «αν στερήσεις από έναν άνθρωπο τις ψευδαισθήσεις του είναι σαν να τον σκοτώνεις». Κατόπιν, το τέρας του ορθολογισμού και της προτεσταντικής αντίληψης για τον κόσμο οδήγησε εκατομμύρια ανθρώπους στα στρατόπεδα του Ολοκαυτώματος. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν χτύπησε ξανά το καμπανάκι του κινδύνου στα τέλη του 20ού αιώνα, επαναλαμβάνοντας την ίδια φράση στο Φάνυ και Αλέξανδρος.
Έκτοτε, η ποινικοποίηση του ονείρου έγινε μέρος της καθημερινότητάς μας. Ο Δον Κιχώτης του Μπουλγκάκοφ δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας: ο ολοκληρωτισμός με τη μορφή του ορθολογισμού είναι ένα οπλισμένο κτήνος που επιδιώκει τη φυσική και ηθική εξόντωση όποιου τολμήσει να λοξοδρομήσει προς το όνειρο, να βιώσει τη ζωή ως ποιητικό γεγονός. Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, οι «ορθώς σκεπτόμενοι» του Στρίντμπεργκ δεν είναι πλέον οι κομισάριοι της KGB που στερούν από τον Μπουλγκάκοφ το οξυγόνο. Φορούν κοστούμια τραπεζιτών, γραφειοκρατών της πολιτικής και κυνικών. Η στέρηση του ονείρου μετριέται σήμερα στις στατιστικές της φτώχειας. Η βία είναι παντού, δίπλα, γύρω, μέσα μας. Ένας απόκληρος σαν τον Δον Κιχωτη θα πέθαινε στα πεζοδρόμια των μητροπόλεων της Ευρώπης του 21ου αιώνα
Στην παράστασή μας όλα φαίνονται να οδηγούν στην κωμωδία. Ωστόσο, η ήττα τιμωρείται με θάνατο. Ο διαταραγμένος και ουτοπιστής Δον Κιχώτης του Μπουλγκάκοφ δολοφονείται από τα μορφωμένα στελέχη του ρεαλισμού. Ο μαύρος γάτος δραπετεύει από το Μαιτρ και Μαργαρίτα, το αριστούργημα του ρώσου συγγραφέα, και τους οπλίζει το χέρι. Ο θίασος των ηθοποιών παραδέρνει στα όρια του κύκλου. Που είναι καλύτερα; Μέσα ή έξω;